.
TRUYỆN
.
NGHIỆP
Cái bồn toạ lạc cuối một hẻm cụt. Nó xuất hiện bao giờ, cách cụ thể, không mấy ai kịp lưu tâm, chỉ biết, song song với những trào lưu văn thể mỹ, - những nỗ lực không mỏi mệt nhằm hoàn thiện con người, đã khai sinh hàng loạt những điều lớn lao, và những cái bồn như thế này đã nghiễm nhiên trở nên một nhu cầu nghiêm túc, thậm chí không thể thay thế, một đặc sản của văn minh, đồng thời, một biểu tượng thâm trầm, độc quyền cho những đô thị nhiều sao.
Gã đứng dầm cả hai chân vào bồn, cúi mình, cặm cụi bới lượm. Không chỉ có gã: Quanh đấy còn bao người, - có tuổi cũng như chưa có tuổi, thuộc phái không đẹp cũng như không thuộc phái không đẹp, ra dáng không có học cũng như không ra dáng không có học, - thẩy đều cặm cụi bới lượm, vẻ kiên trì vô hạn. Cái bồn thì nát nhừ. Ở một góc, có đứa bé gái đứng, bấu tay vào tường, lặng lẽ ói...
Lũ ruồi, không đếm được. Lũ ruồi, không ra thường trú, không ra tạm trú, song hiển nhiên là có thật, chẳng việc gì phải mặc lấy cái ý nghĩa đỏng đảnh vờ vịt như trong một vở tuồng hiện sinh nọ, thuộc nửa đầu thế kỷ, cũng đỏng đảnh và vờ vịt; ở đây, chúng thật sự tham gia và, cứ ào ào như sôi, tấp nập hạ cánh, cất cánh, tỏ ra bận bịu suốt.
Thế, cái bồn, người ta, và lũ ruồi. Giữa ngần ấy thứ, nom gã lù đù nhất. Khó có thể tưởng tượng, vào một khoảnh khắc đong đưa nào đó, tại một địa chỉ tối ám và ẩm ướt, một môi trường giàu chất kiềm/toan nào đó, gã đã chiến thắng vẻ vang trong một đợt olympiade nước rút sinh tử của hàng trăm triệu cá thể đồng chủng. Dù sao, sự kiện gã có mặt bằng xương bằng thịt thế này buộc phải thừa nhận điều ấy, và gã hoàn toàn có quyền được xem bình đẳng với ngần ấy thứ tồn tại.
Điều gì đã đưa đẩy gã đến đây?
Giòng giõi bên nội gã, như bởi một lời nguyền thiêng liêng trọng đại nào, đã chung thân tự nguyện xe duyên với một thói tật di căn: Tật làm ra rác. Chỉ tính đến thế hệ của những kẻ thân sinh ra kẻ thân sinh ra gã, cũng đã kịp làm ngập lụt trong rác rưởi một nửa những gì vẫn được mệnh danh gấm vóc tổ tiên. Thế hệ tiếp theo, lẽ tự nhiên, không tìm thấy lý do nào để phải đi chệch hướng, từ chối hoàn tất cái công trình dở dang. Gã còn nhớ, ngay từ thuở bé đã quen đi lại suốt ngày, suốt tháng, quanh năm, giữa một mê cung rác rưởi, ngập ngụa đến tận đầu gối. Thì đã đành, thuở ấy chẳng làm gì có được những cái bồn như của gã bây giờ.
Miêu duệ bên ngoại gã, trái lại, đặc biệt sợ hãi bẩn thỉu, sợ hãi bộn bề. Gã cũng còn nhớ, bà cụ thân sinh rất mực yêu dấu của gã, dẫu muôn đời còm cõi và bé tí hon, lúc nào cũng ra sức dọn dẹp, ra sức quét quáy, loay hoay giữa một bể oan khiên. Dù sao, mọi cố gắng khốn khổ của bà vẫn chẳng đem lại được lấy dù chỉ một phân vuông ngăn nắp hạnh phúc. Tệ hơn thế, ngày càng còm cõi, ngày càng bé tí hon, cho đến bận kia bà đột nhiên mất tích dưới một đợt thuỷ triều phế liệu mà hai cha con gã đã cao hứng trút xuống từ mặt bàn ăn. Dù ngay sau đấy cả hai đã mất trọn một ngày trời để tìm kiếm, bà vẫn tuyệt vô âm tín, dấu vết duy nhất còn sót lại chỉ vỏn vẹn là một chiếc hài, vừa vặn bằng cái vỏ hạt dẻ, từ đâu nổi trôi ra tận ngõ. Nỗi buồn lẻ bóng của ông cụ thân sinh gã mới ghê gớm làm sao: Nó chỉ kết thúc với những núi rác, bị làm cho dềnh lên bởi nước mắt cùng nhớt mũi của một kẻ thật lòng thống hối, đồng thời cũng khiến chôn vùi luôn cả cái kẻ ấy theo một thể. Còn gã, thì bỗng dưng hoá mồ côi.
Gã đứng dầm cả hai chân vào bồn, cúi mình, cặm cụi bới lượm. Không chỉ có gã: Quanh đấy còn bao người, - có tuổi cũng như chưa có tuổi, thuộc phái không đẹp cũng như không thuộc phái không đẹp, ra dáng không có học cũng như không ra dáng không có học, - thẩy đều cặm cụi bới lượm, vẻ kiên trì vô hạn. Cái bồn thì nát nhừ. Ở một góc, có đứa bé gái đứng, bấu tay vào tường, lặng lẽ ói...
Lũ ruồi, không đếm được. Lũ ruồi, không ra thường trú, không ra tạm trú, song hiển nhiên là có thật, chẳng việc gì phải mặc lấy cái ý nghĩa đỏng đảnh vờ vịt như trong một vở tuồng hiện sinh nọ, thuộc nửa đầu thế kỷ, cũng đỏng đảnh và vờ vịt; ở đây, chúng thật sự tham gia và, cứ ào ào như sôi, tấp nập hạ cánh, cất cánh, tỏ ra bận bịu suốt.
Thế, cái bồn, người ta, và lũ ruồi. Giữa ngần ấy thứ, nom gã lù đù nhất. Khó có thể tưởng tượng, vào một khoảnh khắc đong đưa nào đó, tại một địa chỉ tối ám và ẩm ướt, một môi trường giàu chất kiềm/toan nào đó, gã đã chiến thắng vẻ vang trong một đợt olympiade nước rút sinh tử của hàng trăm triệu cá thể đồng chủng. Dù sao, sự kiện gã có mặt bằng xương bằng thịt thế này buộc phải thừa nhận điều ấy, và gã hoàn toàn có quyền được xem bình đẳng với ngần ấy thứ tồn tại.
Điều gì đã đưa đẩy gã đến đây?
Giòng giõi bên nội gã, như bởi một lời nguyền thiêng liêng trọng đại nào, đã chung thân tự nguyện xe duyên với một thói tật di căn: Tật làm ra rác. Chỉ tính đến thế hệ của những kẻ thân sinh ra kẻ thân sinh ra gã, cũng đã kịp làm ngập lụt trong rác rưởi một nửa những gì vẫn được mệnh danh gấm vóc tổ tiên. Thế hệ tiếp theo, lẽ tự nhiên, không tìm thấy lý do nào để phải đi chệch hướng, từ chối hoàn tất cái công trình dở dang. Gã còn nhớ, ngay từ thuở bé đã quen đi lại suốt ngày, suốt tháng, quanh năm, giữa một mê cung rác rưởi, ngập ngụa đến tận đầu gối. Thì đã đành, thuở ấy chẳng làm gì có được những cái bồn như của gã bây giờ.
Miêu duệ bên ngoại gã, trái lại, đặc biệt sợ hãi bẩn thỉu, sợ hãi bộn bề. Gã cũng còn nhớ, bà cụ thân sinh rất mực yêu dấu của gã, dẫu muôn đời còm cõi và bé tí hon, lúc nào cũng ra sức dọn dẹp, ra sức quét quáy, loay hoay giữa một bể oan khiên. Dù sao, mọi cố gắng khốn khổ của bà vẫn chẳng đem lại được lấy dù chỉ một phân vuông ngăn nắp hạnh phúc. Tệ hơn thế, ngày càng còm cõi, ngày càng bé tí hon, cho đến bận kia bà đột nhiên mất tích dưới một đợt thuỷ triều phế liệu mà hai cha con gã đã cao hứng trút xuống từ mặt bàn ăn. Dù ngay sau đấy cả hai đã mất trọn một ngày trời để tìm kiếm, bà vẫn tuyệt vô âm tín, dấu vết duy nhất còn sót lại chỉ vỏn vẹn là một chiếc hài, vừa vặn bằng cái vỏ hạt dẻ, từ đâu nổi trôi ra tận ngõ. Nỗi buồn lẻ bóng của ông cụ thân sinh gã mới ghê gớm làm sao: Nó chỉ kết thúc với những núi rác, bị làm cho dềnh lên bởi nước mắt cùng nhớt mũi của một kẻ thật lòng thống hối, đồng thời cũng khiến chôn vùi luôn cả cái kẻ ấy theo một thể. Còn gã, thì bỗng dưng hoá mồ côi.
.
Trong khi toàn thể dòng họ gã vẫn tiếp tục cuộc hôn phối mê man với cái thói tật di căn, thì gã, như bị mất đà, phải loạng choạng ngừng lại. Một phần, có lẽ, bởi âm hưởng lòng thống hối phụ thân; phần khác, cũng có lẽ nữa, bởi luật nhân quả bù trừ, gã âm thầm xoay ngược hành trình, trở lại cặm cụi bới lượm giữa mớ di sản thứ cấp của tiền nhân, sẵn lòng khiêm tốn chấp nhận bất kể món gì tìm thấy, miễn sao giúp gia hạn được cho tồn tại của gã trên đời. Đấy, khởi đầu cho con đường đưa gã đến với sự nghiệp hôm nay.
*
Cái bồn thì nát nhừ.
Gã không cô độc: Trước khi gã đến với nó, đã sẵn bao kẻ ở đấy, cặm cụi bới lượm, - những kẻ, dẫu thuộc nhiều phạm trù đa tạp khác nhau, song chỉ cần trải qua một giai đoạn cộc lốc mà những yêu cầu lịch sử kinh tế chính trị xã hội buộc phải lột nhiều lớp vỏ, đã mau mắn tự hiển hiện nguyên vẹn là một loài thụ tạo mà tồn tại nhất thiết phải được gắn liền với những cái bồn như thế này.
Với cái bồn, gã phát hiện ra cuộc đấu tranh để duy trì điều vẫn gọi là tồn tại nọ sao mà cam go. Theo một nghĩa nào đó, cái địa chỉ thường trú hiện thời của gã cũng có kém gì cái môi trường tối ám và ẩm ướt, giàu chất kiềm/ toan ngày nào? Và chính nơi đây cũng lại đang, một lần nữa, tiến hành một đợt olympiade nước rút sinh tử khác. Có kém chăng, phen này gã chẳng được hứa hẹn một chiến thắng vẻ vang nào hết: Mọi kẻ đều bình đẳng, và cái noãn sào bí ẩn của Sự Sống mà ai nấy vẫn đang trực chỉ ở đây xem ra chẳng tiện để phô trương: hễ nắng lên, sẽ nồng nã cái hương vị của một tử thi chết héo, và mưa xuống, - một tử thi chết sình; còn thường trực, kinh niên, siêu việt lên trên mọi tiết mùa, là lũ ruồi, lúc nào cũng ào ào như sôi, tấp nập hạ cánh, cất cánh, tỏ ra bận bịu suốt ...
Dù sao, gã vẫn không giống hẳn ai trong số đây. Không phải chỉ vì nom gã lù đù nhất. Thây kệ mọi người, có khuynh hướng đạt đến trung tâm của cái bồn, với niềm tin tưởng ngây thơ và quyết liệt rằng ở đấy thế nào cũng đem lại may mắn, thế nào cũng hứa hẹn một mật độ lớn những của rơi quí hoá hiếm hoi, gã hầu như chỉ chôn chân một chỗ, không mơ tưởng, không hy vọng, không thất vọng, gã, kẻ chẳng may, ngay từ thuở bé, đã biết quá rõ cái nội dung của mớ di sản thứ cấp của con người, - ở đâu cũng thế thôi.
Cách cái bồn một con lạch đen quạch là ngôi trường mầu vàng khè, cách ngôi trường vàng khè là khu triển lãm mỹ thuật mầu đỏ hoét, cách khu triển lãm đỏ hoét là viện hàn lâm triết học mầu xám xịt, cách viện hàn lâm xám xịt là bãi tha ma mầu trắng toát, cách bãi tha ma trắng toát là giáo đường trong vắt và cao vút ,... Bận bịu với việc bới lượm, vẫn có kẻ đôi lúc chạnh nhìn sang hướng ấy, vẻ buồn hẳn. Đấy, những kẻ chưa thể an cái phận hiện tại của mình, - những kẻ bất hạnh. Gã thì không thế. Các gène thuần chủng thừa hưởng được từ bên nội đã phần nào giúp ngăn ngừa gã khỏi những ước mơ xa xỉ, những khát khao chỉ tổ dầy vò con người, đầy đoạ cái thần hồn của nó, dẫu là một cách sang trọng.
Sẽ tìm thấy là vô ích, nếu ai đó có ý định phủ dụ gã điều tiết trở lại một chút tiêu cự mắt để nhận được ra, chẳng hạn, bên kia miếng ăn còn là cái gì khác nữa, bên kia cái gì khác nữa ấy còn là cái Đẹp, bên kia cái Đẹp còn là ý nghĩa, bên kia ý nghĩa còn là sự rỗng không, bên kia sự rỗng không còn là lời giải đáp bất khả tư nghị ....
Cũng như sẽ chỉ là hoài công, nếu có cười gã rằng dốt. Không hiểu từ những thế hệ nào, bên nội gã đã tâm đắc một điều sở chứng tai hại này, ấy là, trong cõi người ta, sự dốt nát đã từng là một mode phổ quát ngay từ những thế kỷ đầu tiên, nếu không muốn nói trước nữa; chỉ mãi đến thế kỷ thứ X nó mới bị quan niệm như là tầm thường, và tệ dần, - như là démodé, vào thế kỷ XI; - là lạc hậu, vào thế kỷ XII; - lập dị, vào thế kỷ XIII; - đáng xấu hổ, vào thế kỷ XIV; - quái thai, vào thế kỷ XV; - phạm thượng, phải ném đá, vào thế kỷ XVI; song đến thế kỷ XVII, giá trị đã bất ngờ phục hồi, - được xem là thái độ độc đáo, có cá tính, rồi càng lúc càng khá hơn: - tôn là kỳ quan, vào thế kỷ XVIII; - tuyên xưng là mầu nhiệm, vào thế kỷ XIX, và bây giờ, cuối thế kỷ XX, - liệt vào hàng quốc bửu. Thế, có nghĩa cả một giòng giõi gã đã ngấm ngầm trở thành một thứ tài sản quý hiếm của ....
Có điều, gã chẳng cần được bảo vệ bằng biện pháp nào hết. Cứ việc lù đù ở đây, và thế này, cặm cụi bới lượm, cho đến tận thế. Cái bồn thì nát nhừ ....
*
Đứa bé gái vẫn đứng ở một góc, bấu tay vào tường, lặng lẽ ói.
Dễ thường nó đã đứng và ói thế, ngay từ phút đầu tiên có mặt. Chà, nếu đã từng tồn tại một điều gì đó, khiến được gã chia trí, thì ấy chỉ có thể duy nhất là nó, con bé. Vâng, sao mà nom nó hệt bà cụ thân sinh rất mực yêu dấu của gã ngày nào: Cũng còm cõi, cũng bé tí hon, cũng hoàn toàn bất lực và khốn khổ thế, giữa một bể oan khiên, và, có lạ không!, - một chân còn xỏ chiếc hài, vừa vặn bằng cái vỏ hạt dẻ, - chẳng khác nào chính bà cụ đã bị xô dạt đến tận đây, xô dạt vào cái góc này, và không còn đủ sức để làm gì được hơn là ói, ói, và ói...
Đã vậy có lần, lâu lắm rồi, con bé đột nhập vào một giấc mơ hiếm hoi giữa ngày, hay muốn gọi là một thị kiến thì cũng thế, của gã. Không hiểu nên giải thích thế nào! Đứng dầm cả hai chân vào cái bồn, cúi mình, và cặm cụi bới lượm như gã, mà cũng được ơn thị kiến, hiển nhiên là một kinh nghiệm chưa từng gặt hái trong lịch sử tiên tri. Song, mọi thứ đều khả hữu dưới vòm trời này, bất chấp có thể bị dèm xiểm như là kỳ quặc, và gã, lần ấy, đã thật sự lọt thỏm vào một giấc mơ ngày, - một thị kiến, cũng kỳ quặc, hơn nữa, thật hồ đồ, như thế này:
Bấy giờ là giữa trưa, nắng đứng, mồ hôi thì mặn xót trong mắt cũng như trong mồm người ta. Riêng với gã, mọi thứ bỗng trở nên lóng lánh như ảo giác, và trong phút chốc cái bồn của gã vụt hoá bao la vô ngạn như thể cả một Sodome, - cái xứ sở phạm thượng nào đấy của thời thượng cổ, đang còn nồng nã cái hương vị của một tử thi chết héo, trên đó bọn người nom như những con giòi, còn lũ ruồi thì thình lình hiện nguyên hình là một đạo binh các thiên thần đồng phục đen, mặc dầu cố nhiên cứ ào ào như sôi, tấp nập hạ cánh, cất cánh, tỏ ra bận bịu suốt. Thế rồi gã thấy đất như rung chuyển, các tầng trời như mở ra, và kìa, một Hữu Thể Chói Loá ngự xuống giữa những tiếng thanh la cùng não bạt, đàn đá lẫn đàn t'rưng,- tất cả đều réo rắt, làm nền cho một bản choral ngũ âm bẩy bẩy bốn chín bè, hợp xướng bởi đạo binh các thiên thần mặc đồng phục đen. Trong khi gã cùng với bọn người cơ hồ muốn lăn ra vì khiếp hãi thì, có thể tưởng tượng không, nó, - con bé, bỗng hết ói, hơn nữa, lại ngửng phắt lên, nom chững chạc hẳn, chẳng khác một ái nữ của Abraham, - cái lão già nào đấy, cũng thời thượng cổ, tổ phụ của những kẻ ăn ở sạch sẽ, ngăn nắp, và không làm ra rác. Vâng, và gã nghe rõ tiếng Hữu Thể Chói Loá đang phán cùng con bé, cũng như tiếng nó thưa lại. Cuộc đối thoại sao mà hệt cuộc mặc cả, ngày ấy đã diễn ra ở Mambré, - cái thung lũng nào đấy, cũng lại nữa thời thượng cổ:
- Há ta nỡ dấu ngươi việc ta sắp làm sao, hỡi con gái của một dòng dõi không chịu nổi bẩn thỉu và bộn bề! Tiếng ai oán của cái kinh thành năm sao này càng lúc càng thái quá, và mùi tử thi của nó càng lúc càng phạm thượng. Ta xuống xem hư thực thế nào, nếu quả vậy, sẽ tiện thể cho nó thẩy trở về với tro bụi.
- Thế, Chúa nỡ trừ khử người ở sạch cùng một trật với kẻ làm ra rác sao? Nếu như trong thành có năm mươi người như thế, họ cũng sẽ bị huỷ diệt hết thẩy sao? Há Chúa chẳng tha thứ cho cả thành vì có năm mươi người sạch sẽ ở trong đó sao? Có lý nào Chúa lại xử vậy, - sát hại người sạch cùng với kẻ bẩn, khiến cho sạch bẩn hoá như nhau? Đâu thể thế được, hỡi Đấng Phán Xét Cả Thế Gian, đâu Ngài lại đánh đồng một cặp phạm trù thế được?
- A, giả sử tìm thấy năm mươi kẻ không làm ra rác, vì họ ta sẽ tha thứ cho cả thành.
- Mặc dù phận tôi là rác rưởi, tôi cũng cả gan xin thưa lại cùng Chúa: Vậy nếu trong năm mươi người ở sạch, nhỡ thiếu đi năm, thì Chúa có vì bốn mươi lăm người kia mà tha huỷ diệt cả thành không?
- Có. Nếu gặp được bốn mươi lăm người đó, ta sẽ tha.
- Nhưng ngộ chỉ có bốn mươi thôi, Chúa xử thế nào?
- Vì bốn mươi thôi, ta cũng không diệt.
- Lậy chúa, xin thứ lỗi cho tôi lần nữa, nhưng nếu chỉ tìm thấy có ba mươi người thì sao?
. . . . . . . . . . . . . . .
Cuộc mặc cả kỳ quặc đã tiếp tục và cuối cùng chỉ dừng lại ở con số năm. Một lần nữa, trong phút chốc, mọi thứ đều biến hoá. Gã không còn thấy Hữu Thể Chói Loá đâu, cũng không còn nghe bản choral bốn chín bè ngũ âm, được đệm réo rắt bởi những thanh la cùng não bạt, đàn đá lẫn đàn t'rưng: Ruồi lại hoàn ruồi, người lại hoàn người, cái bồn lại hoàn cái bồn, và con bé lại đứng, bấu tay vào tường, ở một góc, lặng lẽ ói ....
Kể từ ấy, gã có những lúc bỗng dưng chia trí hẳn. Nhưng chỉ thế thôi, chia trí. Còn lại, mọi sự hầu vẫn nguyên vẹn. Sự thật, cho đến nay, cũng chẳng có dấu hiệu nào siêu tự nhiên, có ý nghĩa đe doạ đối với tồn tại của bất cứ ai hay bất cứ điều gì, hết. Cái đô thị nhiều sao này của gã, rất có thể, đã kịp tìm được cho nó đủ năm người.
*
Cái bồn thì nát nhừ.
Gã không cô độc: Trước khi gã đến với nó, đã sẵn bao kẻ ở đấy, cặm cụi bới lượm, - những kẻ, dẫu thuộc nhiều phạm trù đa tạp khác nhau, song chỉ cần trải qua một giai đoạn cộc lốc mà những yêu cầu lịch sử kinh tế chính trị xã hội buộc phải lột nhiều lớp vỏ, đã mau mắn tự hiển hiện nguyên vẹn là một loài thụ tạo mà tồn tại nhất thiết phải được gắn liền với những cái bồn như thế này.
Với cái bồn, gã phát hiện ra cuộc đấu tranh để duy trì điều vẫn gọi là tồn tại nọ sao mà cam go. Theo một nghĩa nào đó, cái địa chỉ thường trú hiện thời của gã cũng có kém gì cái môi trường tối ám và ẩm ướt, giàu chất kiềm/ toan ngày nào? Và chính nơi đây cũng lại đang, một lần nữa, tiến hành một đợt olympiade nước rút sinh tử khác. Có kém chăng, phen này gã chẳng được hứa hẹn một chiến thắng vẻ vang nào hết: Mọi kẻ đều bình đẳng, và cái noãn sào bí ẩn của Sự Sống mà ai nấy vẫn đang trực chỉ ở đây xem ra chẳng tiện để phô trương: hễ nắng lên, sẽ nồng nã cái hương vị của một tử thi chết héo, và mưa xuống, - một tử thi chết sình; còn thường trực, kinh niên, siêu việt lên trên mọi tiết mùa, là lũ ruồi, lúc nào cũng ào ào như sôi, tấp nập hạ cánh, cất cánh, tỏ ra bận bịu suốt ...
Dù sao, gã vẫn không giống hẳn ai trong số đây. Không phải chỉ vì nom gã lù đù nhất. Thây kệ mọi người, có khuynh hướng đạt đến trung tâm của cái bồn, với niềm tin tưởng ngây thơ và quyết liệt rằng ở đấy thế nào cũng đem lại may mắn, thế nào cũng hứa hẹn một mật độ lớn những của rơi quí hoá hiếm hoi, gã hầu như chỉ chôn chân một chỗ, không mơ tưởng, không hy vọng, không thất vọng, gã, kẻ chẳng may, ngay từ thuở bé, đã biết quá rõ cái nội dung của mớ di sản thứ cấp của con người, - ở đâu cũng thế thôi.
Cách cái bồn một con lạch đen quạch là ngôi trường mầu vàng khè, cách ngôi trường vàng khè là khu triển lãm mỹ thuật mầu đỏ hoét, cách khu triển lãm đỏ hoét là viện hàn lâm triết học mầu xám xịt, cách viện hàn lâm xám xịt là bãi tha ma mầu trắng toát, cách bãi tha ma trắng toát là giáo đường trong vắt và cao vút ,... Bận bịu với việc bới lượm, vẫn có kẻ đôi lúc chạnh nhìn sang hướng ấy, vẻ buồn hẳn. Đấy, những kẻ chưa thể an cái phận hiện tại của mình, - những kẻ bất hạnh. Gã thì không thế. Các gène thuần chủng thừa hưởng được từ bên nội đã phần nào giúp ngăn ngừa gã khỏi những ước mơ xa xỉ, những khát khao chỉ tổ dầy vò con người, đầy đoạ cái thần hồn của nó, dẫu là một cách sang trọng.
Sẽ tìm thấy là vô ích, nếu ai đó có ý định phủ dụ gã điều tiết trở lại một chút tiêu cự mắt để nhận được ra, chẳng hạn, bên kia miếng ăn còn là cái gì khác nữa, bên kia cái gì khác nữa ấy còn là cái Đẹp, bên kia cái Đẹp còn là ý nghĩa, bên kia ý nghĩa còn là sự rỗng không, bên kia sự rỗng không còn là lời giải đáp bất khả tư nghị ....
Cũng như sẽ chỉ là hoài công, nếu có cười gã rằng dốt. Không hiểu từ những thế hệ nào, bên nội gã đã tâm đắc một điều sở chứng tai hại này, ấy là, trong cõi người ta, sự dốt nát đã từng là một mode phổ quát ngay từ những thế kỷ đầu tiên, nếu không muốn nói trước nữa; chỉ mãi đến thế kỷ thứ X nó mới bị quan niệm như là tầm thường, và tệ dần, - như là démodé, vào thế kỷ XI; - là lạc hậu, vào thế kỷ XII; - lập dị, vào thế kỷ XIII; - đáng xấu hổ, vào thế kỷ XIV; - quái thai, vào thế kỷ XV; - phạm thượng, phải ném đá, vào thế kỷ XVI; song đến thế kỷ XVII, giá trị đã bất ngờ phục hồi, - được xem là thái độ độc đáo, có cá tính, rồi càng lúc càng khá hơn: - tôn là kỳ quan, vào thế kỷ XVIII; - tuyên xưng là mầu nhiệm, vào thế kỷ XIX, và bây giờ, cuối thế kỷ XX, - liệt vào hàng quốc bửu. Thế, có nghĩa cả một giòng giõi gã đã ngấm ngầm trở thành một thứ tài sản quý hiếm của ....
Có điều, gã chẳng cần được bảo vệ bằng biện pháp nào hết. Cứ việc lù đù ở đây, và thế này, cặm cụi bới lượm, cho đến tận thế. Cái bồn thì nát nhừ ....
*
Đứa bé gái vẫn đứng ở một góc, bấu tay vào tường, lặng lẽ ói.
Dễ thường nó đã đứng và ói thế, ngay từ phút đầu tiên có mặt. Chà, nếu đã từng tồn tại một điều gì đó, khiến được gã chia trí, thì ấy chỉ có thể duy nhất là nó, con bé. Vâng, sao mà nom nó hệt bà cụ thân sinh rất mực yêu dấu của gã ngày nào: Cũng còm cõi, cũng bé tí hon, cũng hoàn toàn bất lực và khốn khổ thế, giữa một bể oan khiên, và, có lạ không!, - một chân còn xỏ chiếc hài, vừa vặn bằng cái vỏ hạt dẻ, - chẳng khác nào chính bà cụ đã bị xô dạt đến tận đây, xô dạt vào cái góc này, và không còn đủ sức để làm gì được hơn là ói, ói, và ói...
Đã vậy có lần, lâu lắm rồi, con bé đột nhập vào một giấc mơ hiếm hoi giữa ngày, hay muốn gọi là một thị kiến thì cũng thế, của gã. Không hiểu nên giải thích thế nào! Đứng dầm cả hai chân vào cái bồn, cúi mình, và cặm cụi bới lượm như gã, mà cũng được ơn thị kiến, hiển nhiên là một kinh nghiệm chưa từng gặt hái trong lịch sử tiên tri. Song, mọi thứ đều khả hữu dưới vòm trời này, bất chấp có thể bị dèm xiểm như là kỳ quặc, và gã, lần ấy, đã thật sự lọt thỏm vào một giấc mơ ngày, - một thị kiến, cũng kỳ quặc, hơn nữa, thật hồ đồ, như thế này:
Bấy giờ là giữa trưa, nắng đứng, mồ hôi thì mặn xót trong mắt cũng như trong mồm người ta. Riêng với gã, mọi thứ bỗng trở nên lóng lánh như ảo giác, và trong phút chốc cái bồn của gã vụt hoá bao la vô ngạn như thể cả một Sodome, - cái xứ sở phạm thượng nào đấy của thời thượng cổ, đang còn nồng nã cái hương vị của một tử thi chết héo, trên đó bọn người nom như những con giòi, còn lũ ruồi thì thình lình hiện nguyên hình là một đạo binh các thiên thần đồng phục đen, mặc dầu cố nhiên cứ ào ào như sôi, tấp nập hạ cánh, cất cánh, tỏ ra bận bịu suốt. Thế rồi gã thấy đất như rung chuyển, các tầng trời như mở ra, và kìa, một Hữu Thể Chói Loá ngự xuống giữa những tiếng thanh la cùng não bạt, đàn đá lẫn đàn t'rưng,- tất cả đều réo rắt, làm nền cho một bản choral ngũ âm bẩy bẩy bốn chín bè, hợp xướng bởi đạo binh các thiên thần mặc đồng phục đen. Trong khi gã cùng với bọn người cơ hồ muốn lăn ra vì khiếp hãi thì, có thể tưởng tượng không, nó, - con bé, bỗng hết ói, hơn nữa, lại ngửng phắt lên, nom chững chạc hẳn, chẳng khác một ái nữ của Abraham, - cái lão già nào đấy, cũng thời thượng cổ, tổ phụ của những kẻ ăn ở sạch sẽ, ngăn nắp, và không làm ra rác. Vâng, và gã nghe rõ tiếng Hữu Thể Chói Loá đang phán cùng con bé, cũng như tiếng nó thưa lại. Cuộc đối thoại sao mà hệt cuộc mặc cả, ngày ấy đã diễn ra ở Mambré, - cái thung lũng nào đấy, cũng lại nữa thời thượng cổ:
- Há ta nỡ dấu ngươi việc ta sắp làm sao, hỡi con gái của một dòng dõi không chịu nổi bẩn thỉu và bộn bề! Tiếng ai oán của cái kinh thành năm sao này càng lúc càng thái quá, và mùi tử thi của nó càng lúc càng phạm thượng. Ta xuống xem hư thực thế nào, nếu quả vậy, sẽ tiện thể cho nó thẩy trở về với tro bụi.
- Thế, Chúa nỡ trừ khử người ở sạch cùng một trật với kẻ làm ra rác sao? Nếu như trong thành có năm mươi người như thế, họ cũng sẽ bị huỷ diệt hết thẩy sao? Há Chúa chẳng tha thứ cho cả thành vì có năm mươi người sạch sẽ ở trong đó sao? Có lý nào Chúa lại xử vậy, - sát hại người sạch cùng với kẻ bẩn, khiến cho sạch bẩn hoá như nhau? Đâu thể thế được, hỡi Đấng Phán Xét Cả Thế Gian, đâu Ngài lại đánh đồng một cặp phạm trù thế được?
- A, giả sử tìm thấy năm mươi kẻ không làm ra rác, vì họ ta sẽ tha thứ cho cả thành.
- Mặc dù phận tôi là rác rưởi, tôi cũng cả gan xin thưa lại cùng Chúa: Vậy nếu trong năm mươi người ở sạch, nhỡ thiếu đi năm, thì Chúa có vì bốn mươi lăm người kia mà tha huỷ diệt cả thành không?
- Có. Nếu gặp được bốn mươi lăm người đó, ta sẽ tha.
- Nhưng ngộ chỉ có bốn mươi thôi, Chúa xử thế nào?
- Vì bốn mươi thôi, ta cũng không diệt.
- Lậy chúa, xin thứ lỗi cho tôi lần nữa, nhưng nếu chỉ tìm thấy có ba mươi người thì sao?
. . . . . . . . . . . . . . .
Cuộc mặc cả kỳ quặc đã tiếp tục và cuối cùng chỉ dừng lại ở con số năm. Một lần nữa, trong phút chốc, mọi thứ đều biến hoá. Gã không còn thấy Hữu Thể Chói Loá đâu, cũng không còn nghe bản choral bốn chín bè ngũ âm, được đệm réo rắt bởi những thanh la cùng não bạt, đàn đá lẫn đàn t'rưng: Ruồi lại hoàn ruồi, người lại hoàn người, cái bồn lại hoàn cái bồn, và con bé lại đứng, bấu tay vào tường, ở một góc, lặng lẽ ói ....
Kể từ ấy, gã có những lúc bỗng dưng chia trí hẳn. Nhưng chỉ thế thôi, chia trí. Còn lại, mọi sự hầu vẫn nguyên vẹn. Sự thật, cho đến nay, cũng chẳng có dấu hiệu nào siêu tự nhiên, có ý nghĩa đe doạ đối với tồn tại của bất cứ ai hay bất cứ điều gì, hết. Cái đô thị nhiều sao này của gã, rất có thể, đã kịp tìm được cho nó đủ năm người.
Bùi Hoằng Vị
Saigon, 03-04/1991
1 comment:
Đã in trong tap truyen ngan TANG TRET THIEN DUONG (nxb TRE, tpHCM/1995), Tap Chi HOP LUU (Khanh Truong chu bien), va Website Thuy Khue (http://vannghe.free.fr/buihoangvi/tttd/index.html)
Post a Comment